Naar Florida en terugblik op Cuba - januari 2023

Tijd om verder te gaan, eind van de middag klaren we uit, 90 mijl naar het noorden ligt Florida. De wind is nog een beetje noordoost, maar met de golfstroom die ons omzet naar het oosten moet het lukken. Onderweg alle tijd om ons bezoek aan Cuba de revue te laten passeren. Vooral de gesprekken met de mensen komen boven. Dingen die eigenlijk geen plek krijgen in het blog maar wel blijven hangen.

De man in Playa Giron die een stok en stok oude Lada heeft, waarvan de ramen met houten wigjes open en dicht gezet worden, gaten in de carrosserie en een verrotte versnellingsbak, maar overduidelijk de grote trots van de eigenaar. Na iedere rit wordt de auto liefdevol ingepakt in een hoes om hem te beschermen tegen de zeelucht en zand. Benzine en olie zijn de geuren die als eerste bij me opkomen als ik aan Cuba denk. Bijna alle auto’s zijn oud en lekken motorolie of ruiken naar benzine, als het erg is rijden we de hele weg met de raampjes open.

De jonge mensen die we spreken en met een soort moed der wanhoop op een betere toekomst hopen. De aangekondigde hervormingen van een paar jaar geleden gaven ook hoop, maar het liep toch anders. Tot 1 januari 2021 waren er nog twee betalingssystemen, één voor Cubanen en één voor buitenlanders met een andere wisselkoers gekoppeld aan de Dollar. Dat is afgeschaft en daarmee werden veel dingen voor de Cubanen zelf ineens veel duurder. Officieel is de wisselkoers 24 Cubaanse Peso voor 1 Dollar, op straat krijgen we 150 Peso voor 1 Dollar. Het minimumloon steeg in 2021 van 400 naar 2100 peso per maand, dat lijkt heel wat, maar met de straatwaarde van de peso kom je dan op nog geen 20 dollar per maand. Covid maakte het niet makkelijker, toeristen bleven weg, dus minder inkomsten voor de regering die de hele toeristen industrie controleert en voor de kleine ondernemers. Komt er dan niemand in opstand vraag ik? Er zijn protesten geweest begin juli 2021 met een paar eisen: betaalbaar eten en medicijnen en minder stroomstoringen.

We hebben geen duidelijke leider zegt een van de vrouwen en verschillende van mijn vrienden zijn herkend op camera’s tijdens de protesten en zitten nu voor 10 jaar in de gevangenis, dat maakt je voorzichtiger. Volgens Wikipedia zijn minstens 700 mensen berecht en sommigen kregen erg lange gevangenisstraffen, een aantal anderen zijn ‘verdwenen’ en nog steeds is niet bekend waar ze verblijven. De meeste jonge mensen die we spreken willen weg uit Cuba.

Een andere vrouw vertelt dat de gezondheidszorg weliswaar gratis is, maar dat er geen medicijnen of hulpmiddelen zijn. Je kunt geopereerd worden, maar je moet wel zelf zorgen voor je anesthesie en verdere middelen voor de behandeling zoals infuusnaalden of medicijnen. Als je geen familie hebt in de USA die je helpt of geld om op de zwarte markt te kopen….. Op straat worden we gevraagd om Paracetamol en andere medicijnen.

Het onderwijs is gratis, maar, zeggen twee jonge mannen, waarom zou je studeren? Je bent jaren bezig en daarna verdien je nog steeds minder dan een kamermeisje in een hotel waar toeristen komen. Na je gratis studie werk je ook een aantal jaren voor de regering als tegenprestatie. Voor artsen is dat 10 jaar tegen minimumloon (ik heb dit niet na kunnen vragen bij de artsen/casa particular verhuurders) en ben je beperkt in je bewegingsvrijheid, je mag dan niet naar het buitenland bijvoorbeeld.

Mensen die met ons praten spreken vrijuit over hun frustraties op plaatsen waar niemand ons kan horen of kijken steeds om zich heen of er niemand binnen gehoorsafstand is. Kritiek op de regering is geen goede zaak. Sinds de protesten zijn er nog meer uitingen van (digitaal)ongenoegen op de regering of het land strafbaar gesteld in een nieuwe wet. Een deel van de problemen komt door het handelsembargo van de USA, een groot deel in mijn ogen ook door de opstelling van de Cubaanse regering, maar die verwijzen steeds naar de USA als de grote agressor en imperialist.

Het geld blijft me verbazen. Er is nog maar één Peso, maar iedereen wil Dollars hebben. In de winkels waar je als Cubaan luxere zaken kunt kopen (elektronica, melkpoeder, zeep e.d.) moet je betalen in Dollars via een speciale Cubaanse debitcard. Die krijg je alleen als je aan kunt tonen dat je ergens legaal woont. Op de debitcard moet je Dollars storten en in dat proces wordt er 10% wisselbelasting ingehouden door de regering, die ook de prijzen vaststelt in de winkels: het fameuze Ministerie van Financiën en Prijzen. Om gek van te worden! Cubanen mogen niet zelf bepalen waar ze gaan wonen, je hebt toestemming nodig om ergens heen te gaan. Vooral de trek naar de grote steden wordt tegengehouden. Ze komen er toch, maar wonen er dan illegaal, met alle gevolgen van dien.

In de haven waar we liggen (staatsbedrijf) mogen wij alleen met onze creditcard betalen en dus tegen de koers 24 peso voor 1 dollar. In de regeringshotels, excursies en huurauto’s is dat niet anders. Kan je nagaan wat je daarvoor op de straat kan kopen! Wij waren op de hoogte van de verschillen en hebben voldoende contant geld meegenomen om in Cuba op straat te wisselen. Want ook de flappentap geeft maar 24 peso voor je Euro. 

Diesel tanken voor de boot is spotgoedkoop, omgerekend 16 cent per liter en dat moeten we contant betalen. Iedereen die met buitenlanders te maken heeft rekent constant heen en weer tussen Dollars en Peso of zelfs Euro en probeert daar zo gunstig mogelijk uit te komen. Zoals ik het zie ontstaat er, geheel tegen de ideologie van het land in, een verschil tussen mensen die goed kunnen ritselen , toegang hebben tot buitenlanders, dan wel zaken kunnen importeren voor de zwarte markt en de meerderheid die dat niet heeft. Die moeten (nog steeds!) sappelen om rond te komen. Cubanen met overgewicht zijn we vrijwel niet tegengekomen.

De twee belangrijkste woorden in het Cubaanse leven zijn conseguir (ergens aan komen) en resolver (iets oplossen) elkaar helpen is belangrijk om alles vol te houden. Ondank al deze ongemakken straalt er ook levenslust uit de mensen. De twee gezichten van Cuba en zeker een land wat intrigeert.

Ondertussen wordt er gezeild, richting Florida, de stroming van de golfstroom is minder sterk dan we gelezen hadden, of de windrichting toch iets noordelijker, dus we moeten een aantal slagen maken om kruisend Florida te bereiken. Door een windshift gaat Tara spontaan overstag in de nacht en met het aanhalen van de schoot zie ik té laat dat de schoot over de zee reling om een klamp is geslagen. Met de lier trek ik 2 palen kapot en breekt een stuk van de voetrail los, dat is echt vervelend! Het heeft geen invloed op het zeilen, maar wel een grote reparatie.

In de loop van de middag komen we in de buurt van Key West en worden we buiten het rif opgewacht door 3 schepen van de Coastguard, ze laten ons gelukkig ongemoeid. Na 22 uur varen ankeren we achter Wisteria Island tegenover de haven. Morgen inklaren.

In de krant van Key West van 5 januari lees ik later dat Dry Tortuga Islands sinds 2 januari tijdelijk gesloten zijn. Het is het meest westelijke puntje van de Florida Keys en een enorm natuurgebied met eilandjes en riffen. Sinds 1 januari zijn er daar al meer dan 300 Cubanen aangekomen in hun handgemaakte bootjes en vlotten. Ik denk aan de mensen die we gesproken hebben, zouden zij er bij zijn? Wij vonden de oversteek niet makkelijk met een korte koppige golf door de stroming en de wind. We zien sommige vluchtbootjes in Key West, wanhoop en doorzettingsvermogen spreekt eruit en dit zijn dan nog de bootjes die aangekomen zijn…. Dit is de Mariana uit 2015, 24 mensen aan boord, van gelaste oliedrums en een oude truckmotor.

Kunstwerk in het Museum gemaakt van vlotten, wrakke bootjes, zelfgemaakte peddels en ander zeetuig, toch een beetje kritiek? (helaas niet de naam van de maker)

Foto’s uit het museum voor moderne kunst in Havana. Na de Revolutie was er ruimte voor kunst, maar wel zonder kritiek op de regering of de revolutie. Wij vonden de schilderijen somber.

Helaas zonder titel, of kunstenaar, maar onderdrukking van de pers ligt voor de hand....

Havana - december 2022

Havanna is een stad met veel gezichten, we hebben er een paar van gezien. We logeren in een Casa Particular aan Calle Cuba in de oude binnenstad. Het is een oud herenhuis waarvan de 6 kamers op de eerste verdieping plafonds hebben van 7 meter hoog, een mooie woonkamer en een dakterras voor ontbijt en drankjes. De eigenaren zijn beiden arts, hersenchirurg en gynaecoloog, maar met een maximum salaris van rond de 50 euro per maand pp (dit is géén vergissing) kom je niet ver. Het uitbaten van een Casa met een kamerprijs van 35 euro per nacht is vele malen aantrekkelijker. Goed voor de werkgelegenheid, want er werken zeker 6 mensen voor ontbijt en de kamers.

Op straat is het een drukte van belang. De huizen tegenover ons worden bewoond door tientallen mensen. In ieder kamertje woont een gezin, soms met eigen sanitair/keukentje, soms gedeeld. De vrouw die beneden woont heeft een winkeltje wat op een dienblad past met wat snacks en fruit in de deuropening. De hele dag wordt er geruild, iets afgegeven of opgehaald, of gaat er om onduidelijke reden geld van de ene hand naar de andere. Verderop aan het pleintje woont een groente en fruit verkoopster, de binnenplaats waar vroeger de rijtuigen stonden is de ‘winkel’. Wij kunnen hier ook wat kopen, want het is particulier.

We doen een Free Walking tour van Havana Vieja en een dag later van Havana Centro. De tours worden steevast geleid door jonge enthousiaste gidsen en Free is natuurlijk betrekkelijk, het is wel hun levensonderhoud, maar je geeft wat je het waard vindt.

Havana Vieja staat vol met historische gebouwen en prachtige pleinen waarvan er al veel gerestaureerd zijn. Van sommige gebouwen is alleen de begane grond en/of de eerste verdieping gerestaureerd, anderen zijn echt nog bouwval of achter de facade is niets meer te zien. Hoe bouwvallig ook, overal wonen nog mensen. Met de wandeling doen we alle grote pleinen van de stad aan, Plaza de Armas, een van de eerste met het fort en de gouverneurswoningen. Plaza San Fransisco vlakbij de haven, in vroeger tijden met alle vertier dat erbij hoorde, tot afgrijzen van de kerk die aan het plein grenst. Het vertier ging naar elders, nu staat er het beursgebouw van voor revolutionaire tijd, inmiddels overheidskantoor. Het enige wat nog aan de oude tijd herinnert is de verkoopster van pinda’s, haar “Mani Mani” zingt over het plein.

Plaza Vieja, echt prachtig gerestaureerd met een levendige mix van terrassen, muziek en artiesten. Het Kathedraal plein, met een van de oudste gebouwen uit 1720 en het Plaza Central op de grens van de oude binnenstad en Centro met de grote gebouwen. Het Capitool springt eruit: 1 meter hoger, breder en langer dan zijn tegenhanger in de USA. Het is met behulp van Rusland gerestaureerd, het bladgoud op de koepel komt daarvandaan en in de vloer bij de entree is een grote diamant uit Rusland in de vloer gemetseld, Lealtad (Trouw) genaamd. Dit vertelt ons de gids want het Capitool is niet meer te bezichtigen. Het Alicia Alonso theater staat ook aan Plaza Central. Dit bezoeken we apart, helaas zijn er geen voorstellingen want het gebouw wordt gerestaureerd. Het is gebouwd op Europese grondbeginselen, maar die gaan niet goed samen met de warmte, orkanen en vochtigheid van het klimaat in Cuba. Indrukwekkend is het in ieder geval wel! Het Art Deco gebouw van de Bacardi- familie is ook gesloten, zij vertrokken na de revolutie naar de Verenigde Staten, het gebouw is onteigend en nu zijn het kantoren. Na alle informatie is het dan heerlijk om op een terras te zitten, en alles te laten bezinken.

‘s Avonds is er overal muziek, we drinken wat bij de super toeristische Bar Bodegita del Medio, waar je alleen mojito’s kunt bestellen die in rijtjes van 10 worden klaargemaakt, voor Europese prijzen, een goudmijntje! Ieder mag zijn naam op de muur schrijven als tegenprestatie. Ernest Hemmingway was hier vaste klant, zijn naam en die van andere beroemde gasten worden gespaard, maar alle toeristen krabbels worden om de zoveel maanden overgeschilderd. De muziek is aanstekelijk! Er zijn restaurants te kust en te keur, van erg toeristisch tot heel lokaal. ‘s Avonds is er nergens straatverlichting, je moet het doen met het licht wat hier er daar uit de huizen schijnt. Toch voelen we ons nooit ongemakkelijk. Iedereen is vriendelijk en we worden makkelijker in de pogingen tot een gesprek afslaan (Where are you from?) die leiden tot een praatje wat uitmondt in een vraag om geld.

De wandeling door Havana Centro is een enorm verschil! Als we achter het Capitool langs gaan staan we aan de rand van de Chinese wijk, het enige Chinatown ter wereld waar geen chinezen wonen. Na de revolutie en de onteigening van alle particuliere bedrijven zijn ze ijlings vertrokken, vooral naar de Verenigde Staten, het communistische regime kenden ze al. De regering probeert Chinatown weer op te peppen en heeft een Drakenpoort gebouwd bij de ingang en vraagt Chinezen weer naar Havana te komen. Er zijn nu een paar – toeristische – Chinese restaurants. In Centro wordt gewoond! Weinig toerisme, veel straatwinkels en stalletjes. Het Yoruba geloof is hier overal zichtbaar. Meegebracht door de tot slaaf gemaakten uit Afrika en verstopt achter Katholieke heiligen zodat ze toch hun godsdienst konden behouden. Het zou de tweede godsdienst van Cuba kunnen zijn, met zo’n 3 miljoen gelovigen, aldus de gids. Mensen in witte kleding, met bloemen in de kleuren van de Yoruba heiligen op weg naar de Katholieke kerk. De Cubaanse Madonna van Caridad (liefde) komt overeen met Oxum in de Yoruba godsdienst en de kleur geel. In de kapel komt een stroom van gelovigen met gele bloemen voor een gebed.

We zien hoe de huizen omgebouwd zijn tot meer verdiepingen, de 7 meter hoge kamers worden gedeeld, het bovenste deel heet in de volksmond “de barbecue”, alle warmte hoopt zich hierop. Vierkante meters zijn schaars! Verhuur bestaat vrijwel niet, iedereen koopt zijn kamertje, solares genoemd en moet dit contant betalen, leningen of hypotheken zijn er niet. Als een gebouw instort moet de regering zorgen voor nieuwe huisvesting, vandaar dat iedereen blijft wonen tot het zover is. Een actieve VVE of regulier onderhoud is dan ook niet te verwachten en de bouwvalligheid is schrijnend. Voeg hierbij een zeer verouderd en regelmatig verstopte riolering en een waternetwerk met om de haverklap leidingbreuk en je krijgt een indruk van de woonomstandigheden. De mensen op straat zien er goed uit, de gids legt uit dat je liever sneakers en Amerikaanse kleding koopt dan dat je je huis opknapt wat niemand ziet. Die sneakers en kleding worden min of meer illegaal ingevoerd en verhandelt op de zwarte markt. Achter het Capitool is een groot plein waar in de avond alles verhandeld wordt wat je je maar kunt bedenken, als je maar betaalt - natuurlijk in harde valuta.

We lopen langs de Paladar San Cristobal, waar president Obama de lunch heeft genoten tijdens zijn bezoek, door Callejon Hamel waar op zondagen rumba gedanst wordt door de Cuba/Afrikaanse bevolking, naar het Hotel National op de grens van Centro en de dure buitenwijk Vedado. Hotel Nacional is gebouwd door maffia baas Meyer Lansky in de jaren vlak voor de revolutie. In die tijd overheersten de Amerikanen het toneel in Havana en het bedrijfsleven. President Batista keek weg voor 10 tot 20% van de gok opbrengsten op zijn privé rekening. Casino’s met hoge inzetten, drank, vrouwen, uitbuiting van de bevolking, alles kwam voor. In Hotel Nacional is de grootste maffiabijeenkomst ooit ter wereld gehouden onder het mom van een Frank Sinatra concert. Na de revolutie zijn alle buitenlandse bezittingen genationaliseerd en regeringsbezit geworden. Het hotel is goed onderhouden en voelt sfeervol en luxe aan. Vanuit de tuin van Nacional kijk je uit over de zee en boulevard, de Malacon, met rechts de oude stad en links het chique Vedado. We lunchen in de tuin. Tot onze verbazing zijn de prijzen hier lager en de kwaliteit beter dan de binnenstad, maar dat schijnt te komen omdat het overheid is en niet particulier? Cuba is fascinerend, maar we begrijpen er nog steeds niets van. De gis geeft ons nog een laatste tip ”Probeer Cuba niet te begrijpen, geniet er gewoon van”.

Dat doen we dus maar. Een bezoek aan het museum voor moderne kunst is indrukwekkend. Alle musea zijn (bijna) gratis voor Cubanen, evenals kunstvoorstellingen. Zelfs voor buitenlanders zijn de prijzen laag: 2 euro voor het museum. Dit schilderij van Raul Martinez  heet Oye América (Hallo Amerika). ‘s Avonds gaan we naar een straatfeest in de buurt van Hotel Nacional, maar onze klok loopt anders dan van de mensen hier. De openingsacts zijn rond 11 uur afgelopen als we met moeite een taxi terug proberen te vinden. De grote stroom bezoekers komt nu pas op gang richting het podium, grappig genoeg wel met kinderen en kinderwagens erbij. Bij een boekhandel probeer ik boeken te vinden van hedendaagse schrijvers, ik heb een leuke bundel gelezen van in het Nederlands vertaalde verhalen, maar die schrijvers verkopen ze hier niet. In de schappen staan boeken van of over José Marti, Fidel Castro en Che Guevara. Op mijn vraag of ze ook moderne schrijvers hebben zegt de boekverkoper dat dit de historische boeken van Cuba zijn, andere boeken heb je niet nodig. De boekhandel heet dan ook “Pers van de Waarheid”.

Havana is een stad waar ik wel een paar maanden zou kunnen wonen, zo divers en levendig. Ik ben benieuwd naar de voorstellingen en andere musea. Naar de mensen en andere wijken van de stad. Tegelijkertijd trekken andere bestemmingen, Florida en de Bahama’s ….

Foto's van de oude binnenstad, o.a. Quinzenira (15 jaar voor meisjes) Het Jezus beeld staat aan de overkant van de haven. Het Cubaanse grapje is dat in zijn enen hand een sigaar past en in de andere een glas rum...

Foto's uit Havana Centro, gebouwen aan de Passeo de Prado, De hal van Hotel National, Het Alicia Alonzo theater, het ministerie van Financiën en Prijzen, het Bacardi gebouw, de allereerste Sloppy Joe bar uit 1917, alle grote namen staan hierop de foto's.

Casas Santander in Calle Cuba, en daaronder Roel met het beste van twee werelden, gek genoeg is bier gebrouwen in Breda hier beter verkrijgbaar dan lokaal bier

De dollar winkels voor toeristen, met sigaren, koffie en rum, daaronder wat losse foto's een kleine markt aan Calle Sol, en nog een keer zo'n mooie oude auto.....