Voorjaar in Rio de Janeiro 1-10 oktober

De baai van Rio, rechts het suikerbrood

Zoals bij de drie grote steden hiervoor, komen we ook in Rio aangezeild als het al donker is. Niet ideaal. Door alle lichtjes op de kant is bijna niet te zien wat de navigatie-verlichting is. Roel zit meestal beneden, kijkt op de plotter en bepaalt de koers. Ik sta achter het roer en kijk om me heen en vaar in de opgegeven richting. We hebben gemerkt dat het zo het beste werkt. We hadden ons erg verheugd op de aanloop naar Rio de Janeiro. Er zijn van die steden die met hun foto's in je geheugen gegrift staan. Het “Suikerbrood”, de grote rots in de ingang van de baai en het reuzen beeld van Christus boven de stad kent iedereen . Van Buenos Aires heb ik dat bijvoorbeeld niet, dan zie ik gelijk tango-dansers voor mij. 

Christo Redentor, 650 meter boven zeeniveau

We varen nu het Suikerbrood voorbij in het donker en er is wat scheepvaart, dus geen foto's en geen aandacht voor dit historische moment. Als we Rio verlaten wordt dit ruimschoots goedgemaakt.

Op de toeristenkaart van Rio de Janeiro staan 37 bezienswaardigheden, 19 kerken, zeker 40 musea, 10 parken, 37 grote winkelcentra, 54 theaters, 26 stranden en nog veel meer. Het is een enorme stad die zich tussen de granieten heuvels en de vele stranden om de baai vlecht. Van het rijtje hierboven zien we eigenlijk maar heel weinig, 0 musea, 0 winkelcentra en 0 theaters. We hebben vooral behoefte om even te doen wat de Carioca's doen, zoals de bewoners zichzelf noemen.

We ontmoeten Carla en Robbert, via een vriend uit Nederland. Zij wonen in een buitenwijk van Rio in een huis met veel binnen/buiten ruimte, tropisch groen, zwembad, bewaking bij de ingang van de wijk en strand om de hoek. We hebben een heerlijke dag bij hen, heel veel uit te wisselen over hun en ons leven en lekker eten in een restaurant met ter plekke gebrouwen bier. 

Gezellig: met lokaal gebrouwen bier Noi

Het is bijzonder om te merken hoeveel meer we kunnen zeggen in onze eigen taal met een gedeelde culturele achtergrond. Zij vertellen over Brazilië, (klein)kinderen op privé scholen, verjaardagspartijtjes met alle ouders en kinderen uit de klas in een partycentrum met bediening en entertainment. Als het je goed gaat in Brazilië is er veel leuks te beleven. In Nederland is dat ook zo, maar de verschillen zijn minder groot. We nemen afscheid met een gevoel van vriendschap.

Op zondag zijn de autowegen door de parken en langs de stranden dicht voor auto's. Mensen wandelen, fietsen, lopen hard, skeeleren, voet- en volleyballen en liggen op het strand en drinken wat.

Copacabana strand

Er is een ontspannen sfeer. We lopen langs het strand van het beroemde Copacabana, Ipanema vinden we gezelliger en Leblon heeft een prachtig surfstrand. We lunchen uitgebreid, liggen op het strand tussen de Carioca's al is het niet echt warm en nemen we bus terug.

Om een heel andere kant te ontdekken bezoeken we 2 favela's (sloppenwijken) met een gids: Rochinha, de grootste favela van Rio met rond de 200.000 inwoners, en Canoas, een kleinere ten westen daarvan. Later horen we dat Rochinha een favela “chic” is, de meeste mensen die er wonen hebben gewoon een baan maar verdienen te weinig om elders te wonen.

De wirwar van huizen in Canoas

Bij Canoas is een metro in aanleg wat de aantrekkelijkheid van het gebied enorm vergroot en ook die wijk is trendy aan het worden. De beeldvorming speelt een rol merken we. Als wij iets horen of zien over de favela's zijn het beelden van drugshandelaren, schieten en politie, gevaar met hoofdletters. Maar, zoals in de meeste arme wijken op de wereld, is het merendeel van de bewoners bezig iets van zijn leven te maken. Ze werken, voeden kinderen op en leven samen. De favela's die wij bezoeken zijn gepacificeerd, dat wil zeggen dat de politie daar de scepter zwaait, waar voorheen een drugs/wapenhandelbende dat deed. De pacificatie van de eerste favela verliep met veel geweld en doden. Geen goed voorbeeld. In het vervolg werden de pacificaties aangekondigd en wie iets te vrezen had, kon op tijd vertrekken.

De elektriciteitsvoorziening

De politie zorgt dat het rustig blijft, maar ook voor hen zijn bewoners beducht. Omdat er corruptie is, arrestaties niet altijd een duidelijke aanleiding hebben en de arrestant ook niet altijd terug komt. Brazilië heeft de meest 'gewelddadige' politie van heel Zuid Amerika. Toch lijkt er zeker minder geweld te zijn dan voorheen en kunnen functionarissen van overheidsdiensten nu de wijken in. De bendes zijn er nog steeds: zij leveren wapens aan rebellen in Zuid en Midden Amerika, die betalen in cocaïne, dat heeft straatwaarde en zo is de cirkel rond. Zij opereren nu vanuit andere wijken die nog niet gepacificeerd zijn of werken geraffineerder.

Een favela is soort vrijstaat met een wirwar van steegjes en trapjes. De huizen worden bovenop elkaar gebouwd, omdat favela's niet meer mogen uitbreiden. Een doolhof voor ons, maar als je er woont, weet je snel de weg vertelt de gids die zelf in Canoas woont. In de meeste favela's zijn geen straten met namen. Post haal je op in één van de cafe's of winkels en als je bezoek krijgt moeten ze even de weg vragen en brengt iemand ze. Naar Nederlandse begrippen ziet het er niet uit, maar hier functioneert het. 

Rocinha, een mozaïek van van huizen en steegjes 

Grappig detail is dat de favela-bewoners bij het ontstaan van de wijken alleen op de heuvels mochten bouwen en het nu de wijken zijn in Rio met het mooiste uitzicht. Soms is de grens tussen favela en villa wijk dan ook maar 1 enkele straat: links villa met zeezicht, rechts favela.

Het openbaar onderwijs in de favela's, maar waarschijnlijk ook in andere delen van Brazilië, is belabberd. Kinderen mogen niet blijven zitten, onderwijzend personeel krijgt slecht betaald, faciliteiten in de scholen zijn er bijna niet. Zo kan het gebeuren dat iemand op zijn 12e nog steeds niet kan lezen, schrijven of rekenen. Gezondheidszorg is gratis, maar erg beperkt en zelf zou ik hier niet in een openbaar ziekenhuis willen liggen.

Wijkoverleg in het café in Penha

Er zijn een aantal organisaties en projecten die zich het lot van de bewoners zonder vooruitzichten aantrekken. Een er van is het Nederlandse Ibiss. We gaan een middag met de oprichter en drijvende kracht Nanko van Buuren de favela Penha in. Zijn organisatie werkt al 26 jaar in de favela's van Rio, lang voordat er gepacificeerd werd. De organisatie werkt met lokale overheden en externe fondsen aan tal van projecten. Samen met buurtbewoners worden er plannen gemaakt en uitgevoerd. In de loop van de tijd zijn er zo netwerken ontstaan in de favela's waar kinderen sporten, jonge moeders begeleiding krijgen en jonge drugsbende leden een mogelijkheid krijgen om eruit te stappen en daarmee ook weer een goed voorbeeld geven voor jongere kinderen. 

Voetballertjes bij sportactiviteit van Ibiss

Er wordt opleiding geboden in de horeca en in andere vakken. Door netwerken, begeleiding en inzet van de bewoners zelf krijgen kansarme jongeren een baan en uitzicht op een ander leven. Studenten van de Universiteit van Rio hebben onderzoek gedaan naar traumatische levensgebeurtenissen onder 3.200 kinderen in de wijk, er waren er 3 die géén directe familieleden hadden die omgekomen zijn door geweld. Onvoorstelbare getallen voor mensen die opgroeiden zonder oorlog, armoede of onstabiliteit. Het volgende project van Ibiss is om wijkwerkers en leerkrachten bij te scholen in het signaleren van uitingen van deze traumatische ervaringen. Een moeilijk of een teruggetrokken kind krijgt dan de aandacht die het nodig. In Nederland gemeengoed, hier wordt geweld gezien als iets waar je mee moet leven. We maken kennis met de voorzitter van de eerste gekozen wijkraad, Ibiss ondersteunt de wijkraden in de uitoefening van hun taak. Toeristisch hoogtepunt is een rit achterop de motor door de favela naar sportveld en, helemaal aan de andere kant, het kerkje van Nosse Senhora da Penha. 

Nosse senhora da Penha

De motor is hét vervoermiddel in de wijken en op de terugweg gaan we naar beneden door steile steegjes, trapjes af, knieën dicht tegen de bestuurder, anders raak je de muren. Het is een indrukwekkend bezoek.

Als je er doorloopt of rijdt lijkt het een “gewone” wijk. Wij voelen ons in de wijken niet onveilig, al zijn er vast ook favela's waar dat anders is. In de aanloop naar het WK voetbal en Olympische spelen zijn er gesprekken tussen favela's en gemeentebestuur over rust in de stad, maar ook TV-schermen in de wijken zodat de bewoners kunnen kijken. Voetbal is hier volkssport nummer 1! Door de internationale aandacht lijkt er wel wat te veranderen in de machtsverhoudingen. Het zijn weliswaar niet de armste mensen die protesteren, die hebben wel wat anders aan hun hoofd, maar de protesten stralen wel eigenwaarde uit. Wij zijn er ook nog, niet alleen dure stadions en gebouwen voor de buitenwacht maar ook goed onderwijs en gezondheidszorg voor iedereen.

Het uitzicht als je de andere kant opkijkt

In die zin zijn de protesten en stakingen bijzonder. Het is voor het eerst sinds lange tijd dat er geprotesteerd wordt, dat de stem van de middenklasse gehoord wordt. En dat biedt uiteindelijk ook kansen voor de arme favela bewoners. De protesten zelf zien wij niet, we horen vaak de volgende dag dat er iets aan de hand geweest is. We hebben hier vrijwel geen internet, dus het is moeilijk om goed nieuws te krijgen. Ik hoop dat het niet uit de hand loopt en de terechte vragen naar onderwijs en gezondheidszorg ten onder gaan in geweld en onderdrukking daarvan.

Het Maracaná stadion, nét gerenoveerd

Het laatste onderdeel van leven in Rio is een voetbalwedstrijd in het Maracaná stadion waar volgend jaar de WK finale plaatsvindt. Via internet komen we in contact met Sergio, een voetbalfan die voor buitenlanders kaartjes regelt en als het even kan ook mee gaat. Dat laatste lukt niet, omdat de wedstrijd een week van te voren een dag wordt verplaatst. Hier bepalen namelijk de TV-stations wie er op welk moment mag spelen, zodat er steeds een goede wedstrijd is om uit te zenden. Nu plannen de mensen zelf ook niet lang vooruit, dus dat maakt niet zoveel uit. De avond van te voren eten we met Sergio in hartje centrum met de tafels en stoelen op straat en live muziek, een erg leuke avond!

Altijd leuk om te winnen! Flamengo fans

We zien de wedstrijd Flamengo (uit Rio) tegen Internacional in de Braziliaanse competitie, die “wij” winnen met 2-1. Er zijn 25.000 bezoekers in het stadion, bijna allen Flamengo aanhangers, waarmee het voor een kwart gevuld is. De sfeer is geweldig: fans in clubkleuren, vaders met kinderen, veel stellen, maar ook gezinnetjes. Er wordt gezongen, gefloten, gejuicht en gezwaaid. Het is maar een voorproefje van als het vol zit, naar zelfs nu is het super leuk.

Als we uit Rio vertrekken varen we langs bekende plekken, de wijken die we bezocht hebben, de stranden, de mensen die we ontmoet hebben. We hebben misschien niet veel gezien, maar wel veel beleefd.

Www.favelatour.com.br voor de tour door de favela's

www.ibiss.info over het werk van Ibiss in Rio. Informatie, Ibiss in een oogopslag en film. Goed doel ook!

http://futebolnomaracana.blogspot.com.br/ De site van Sergio voor voetbalkaartjes en informatie

www.more2win.com in Penha ontmoeten we oprichter Tim van Dooren. Jonge Nederlandse ondernemer die rondom WK en Olympische spelen dagen organiseert waar gasten van grote bedrijven de favela in gaan, en rondom sport kinderen en bewoners ontmoeten en daarmee sportprojecten steunen daar. Dus als je plannen hebt met je bedrijf richting WK/OS is dit een uitgelezen kans om de andere kant van Rio te zien.

Koffiedrinken en chique taartjes bij  Colombo

Schoonheid in de Botanische Tuin van Rio

Visser met mee-eters in de wacht