Met de boot maken we een prachtige tocht rondom Rapa Nui (Paaseiland). We ankeren bij Anakena strand, het enige strand ter wereld met twee historische sites. De Moai's staan met de rug naar ons toe, maar de silhouetten zijn toch indrukwekkend. Bij de rotsen snorkelen we in theewater en we zien tientallen vissen en mooi koraal.
De Moai's van Anakena Baai
Aan de andere kant van het eiland ankeren we in Hanga Hotuiti, met uitzicht op de prachtige rij van 15 Moai's van de Tongariki Ahu. Erachter ligt de krater waar alle beelden uitgehakt werden. Er zijn er nog zo'n 400 te vinden in verschillende stadia van het proces. Gaandeweg zien we er steeds meer, de neuzen zijn het makkelijkst te herkennen. Aan de buitenkant van de krater staan er tientallen te wachten op transport. Maar dat gaat nooit meer komen. Het is een bizar gevoel, zoveel energie en werk is er ingestoken en nu staan ze daar.
Zonsopkomst bij Tongarika Ahu
De zonsopgang zien bij de Tongariki Ahu geldt als grote attractie van Rapa Nui, wij zien de rij met zonsondergang, maanlicht en zonsopkomst. Het is er 's morgens inderdaad druk, er zijn wel 60 mensen. Wij vinden het prachtig: de zonsopkomst met Tara achter de rij beelden.
Met Kathleen maken we nog een rondje over het eiland en we zien de enige vrouwelijke Moai in rode steen, met regen en een prachtige regenboog speciaal voor ons. En de Moai met vier handen op één buik.
De Schildpad bergen, de oudste vulkaankraters van het eiland
We rijden door naar Bay La Perouse waar op 5 april 1722 Jacob Roggeveen aan land kwam. De eerste Europeaan die melding gemaakt heeft van het afgelegen eiland.
Beelden net buiten de werkplaats krater, bizar!
Het is nog steeds goed te zien dat het een groot dorp was, nu is het één grote archeologische vindplaats. De Moai's liggen nog steeds voorover op hun Ahu platform, tegenover het dorp zijn vele rotstekeningen in een soort steenpark. Grote stenen cirkels waarin landbouw bedreven werd, overal waar je kijkt zie je sporen van mensen.
De laatste dag op Paaseiland gaan we naar een Rapa Nui trouwceremonie van vrienden van Kathleen. De ceremonie vindt plaats bij de Tongariki Ahu terwijl de 15 Moai's neerkijken op het paar. Het is natuurlijk erg leuk om dit mee te maken. Met muziek, zang, het paar en hun gasten met bloemenkransen om hoofd en hals. Ze zien er stralend uit!
We zijn vol van alle beelden en er trekken weer nieuwe elanden. Het is 5 april, Paaszondag net als in 1722, precies 297 jaar na de aankomst Roggeveen. We vertrekken met Kathleen richting Pitcairn Eiland.
Nog een keer de Tongarika Ahu
Onze vriend Pieter heeft jaren in Zuid Amerika gewoond en schreef een mooi stuk over Rapa Nui en de geschiedenis vanuit economisch perspectief. Voor wie geïnteresseerd is hieronder een deel van de brief die hij schreef.
Uitzicht vanaf de werkplaats krater op Tara en Tongarika Ahu
Ook in 1722 viel de 5e april op eerste Paasdag en omdat Jacobus Roggeveen op die dag, na een eindeloze tocht over het diepblauwe water van de Stille Oceaan, een eiland ontwaarde, noemde hij het ´Paaseiland´. Dit eiland wordt beschouwd als de meest afgelegen plek ter wereld, 3000km uit de kust van Chili en 1500km van het dichtst bijzijnde bewoonde eiland vandaan, Pitcairn, bekend van de muiterij op de Bounty. Vanuit de verte dacht Roggeveen dat hij een grote berg zand had ontdekt, maar bij nader inzien bleek het vergeeld gras te zijn.
Als je goed kijkt zie je de Moai profielen in het steen, nooit afgemaakt
Verder stond er niets, geen boom te bekennen, alleen een aantal verslonsde Polynesiërs die rond peddelden in lekke bootjes van veelvuldig hergebruikt hout. Het verhaal is jullie bekend, Rapa Nui richtte zichzelf te gronde door de verwaarlozing van haar eigen eco-systeem, opgegeven voor een groter of hoger doel.
Ooit was Rapa Nui bebost met een grotere variant van de Chileense wijnpalm, die een doorsnee kon halen van 3,5 meter, maar daar was na een drietal eeuwen niets meer van over. Uiteraard werden de bossen op dit eiland ter grootte van 200km², gekapt voor het maken van catamarans, waarvan men zegt dat ze tot 300 personen konden herbergen, maar ook kostte de intensieve crematie van de doden (nergens anders in Polynesië werden de doden gecremeerd) veel hout.
Moai die tijdens het transport gebroken is voorover in het zand
De belangrijkste reden voor de houtkap was echter het transport van de merkwaardige stenen beelden, de zogenaamde moai´s. Vanaf de basaltsteengroeve liepen er over het hele eiland een soort spoorbanen van houten palen, waarover deze moai´s op een sledes werden gesjord. De grote hoeveelheid touwen die hiervoor nodig was (simulaties tonen aan dat er minstens 500 mensen nodig waren voor het transport) werden van boombast gemaakt en ook dat droeg aardig bij aan de verdere ontbossing. De twaalf clans van het eiland hadden allemaal hun eigen territorium, maar het lijkt er op, dat de productie van de moai´s een soort coöperatieve gebeurtenis was.
Moai's in de krater die vergeefs wachten op een koper
Bovendien werden de moai´s niet op bestelling gemaakt, maar op voorraad geproduceerd. Van de ruim 860 staan er nog steeds zo´n 400 op een koper te wachten in het open lucht magazijn. Overigens is er grote onrust op het eiland omdat een Frans museum een van die moai´s wil kopen. Mag een beeld van 70 ton al veel lijken om te vervoeren en op te richten, een grotere vraag is nog hoe de ´hoofddeksels´ van 10-12 ton op die beelden werden gezet.
Krater/Werkplaats waar de rode hoeden uitgehakt werden, later op maat gemaakt bij de Moai ter plekke
Deze ronde stenen werden in een andere groeve uitgehouwen en ter plekke pasklaar gemaakt. Na de tsunami van 1960 hebben de Japanners de 15 beelden van Ahu Tangariki weer overeind gezet, maar daar deden ze met kranen en al toch bijna een jaar over. Naar schatting maakte het zware werk van het vervaardigen, transporteren en oprichten van de ahu´s (platforms) en moai´s, 25% extra voedselproductie nodig.
In mijn vorige brief heb ik over het afslachten van de Argentijnse veestapel geschreven. Dat doet de vraag rijzen wat de Argentijnse ranchero denkt wanneer hij zijn laatste koe slacht. Op Rapa Nui is de vraag pertinenter: wat dacht degene die de laatste boom omkapte, de beruchte bijl aan de wortels van het bestaan? In ieder geval was de consequentie er een van apocalyptische proporties voor de naar schatting 15,000 inwoners. Van de 120 vogelsoorten waren er nog maar 6 over, omdat er niet veel meer viel te nestelen, dus dat deel van het dieet was verdwenen. Omdat er ook geen hout was om boten van te maken, werden de bestaande boten verder gekannibaliseerd en moest men dicht bij de kust blijven, waar weinig te vangen viel bij gebrek aan riffen.
Baai La Perouse en de omvergeworpen Moai, hoed ernaast
Nu het woord gevallen is, inderdaad, mensen smaken ook lekker als je honger hebt. Er ontstond tussen de diverse clans een voortdurende staat van oorlogvoering en kidnap om aan de nodige proteïnen te kunnen voldoen. Er waren zelfs gevallen van kadavervraat. Op het kale en redelijk vlakke terrein van Rapa Nui zie je elkaar al van verre aankomen, dus landbouw werd een levensgevaarlijke klus en de bevolking besloot ondergronds te gaan in het uitgebreide stelsel van lavatunnels, waar men in een paar uitsparingen probeerde nog wat taro wortels te produceren. Waterpokken en slavenhandel deden de rest en in 1867 waren er nog maar 200 Rapa Nui over.
Rotstekening van Vogelman
Iemand van jullie vroeg me in reactie op mijn vorige brief wat meer te vertellen over mijn ideeën over de invloed van politieke systemen. Ik weet niet of ik daar de juiste persoon voor ben, maar laat ik als spiegel het systeem van Rapa Nui proberen voor te houden. Er bestond een sterk gestratificeerde samenleving met erfelijke clanhoofden/ koningen en edelen die hun tijd naar alle waarschijnlijkheid vulden met het besturen van de clan en nietsnutten. Ieders droom was een eigen moai waarachter je kon worden gecremeerd. Zoals gebruikelijk werd deze bovenlaag gesteund door de priesterklasse, die als oplossing voor de nakende problemen aanraadde om meer en grotere moai´s neer te zetten om de voorouders gunstig te stemmen.
Het eilandje waar het sternei gehaald moest worden
De gewone man werkte zich intussen het apenlazarus op het land, als visser op zee en/of rondom de moai´s. De economen onder jullie zullen begrijpen dat je niet kunt blijven doorgaan met moai´s bouwen (infrastructurele werken) tegen betaling van levensmiddelen in natura, die weer in horigheid geproduceerd werden door derden. Dat moet wel tot inflatie lijden omdat de infrastructurele werken niet productief gemaakt kunnen worden (afgezien van het toerisme vijf eeuwen later). Toen de laatste boom was gekapt en de oplossing voor alle problemen uitbleef, braken er zware tijden aan voor de priesterklasse en er ontstond behoefte aan sterk leiderschap, althans aan krijgers die konden verdedigen en veroveren. We mogen aannemen dat die niet in de traditionele toplaag van het systeem konden worden gevonden, waardoor het nut van het bestaan van een elite ontbrak. Er ontstond op grote schaal burgeroorlog, de clanhoofden werden afgezet en de moai's werden allemaal omvergeduwd. In het vervolg op deze revolutie ontstond er een soort meritocratie van de zogenaamde ´vogel-mannen´. Dit waren vertegenwoordigers van de clans die in onderlinge competitie van een enorme klif de zee in sprongen of naar beneden klommen om op een eilandje 3 km verderop het eerste grote sternei te rapen. De clan die won, was voor een jaar de baas van het eiland en de ´vogelman´ leefde een jaar lang in afzondering. Kortom, ijdele bovenklasse, slovende onderklasse, een kerk die op eigen behoud uit was en steeds meer eiste als panacée voor de problemen, gevolgd door onlusten en revolutie, waarna een nieuw systeem aanbrak, een soort democratie op basis van de gouden medailles. Volgens mij zijn er wel een paar parallellen te trekken met vroegere en de huidige samenleving. De hamvraag blijft alleen: wat zijn onze moai´s en welke klasse verdedigt die moai´s tout court? Wat dacht degene die de laatste CDS verkocht? - die de laatste kolencentrale neerzette? - die de laatste kernmogendheid op de kaart zette? – die het laatste land wilde ombouwen tot een democratie naar westers model? – die ...... vul zelf maar in. Over 50 jaar begrijpen we niet dat wat dan evident is, zich nu aan ons gezichtsveld onttrekt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten